یکی از دلایل روز شماری علاقه مندان برای به نمایش در آمدن فیلم جوخه انتحار باز آفرینی شخصیت جوکر در این فیلم است. آخرین جوکر دنیای سینما، هیث لجر فقید بود که پس از مرگ برای بازی در این نقش به اسکار بهترین بازیگر مکمل مرد نیز نایل آمد.

در مطلب پیش رو سعی می‌کنیم تا بازیگران مختلفی را که ایفاگر نقش جوکر بوده اند بررسی کرده و ببینیم که این نقش چگونه به «جرد لتو» رسیده است.

این شخصیت جامعه ستیز علاوه بر کتاب‌های کمیک در تئاتر، تلویزیون، سینما و بازی‌های رایانه ای نیز سر سخت ترین هماورد بتمن بوده است؛ هر چند هر از گاهی به سراغ سوپر من و سایر ابر قهرمانان هم رفته اما همواره بتمن را دشمن شماره یک خود در نظر دارد و در واقع می‌توان گفت تنها رقیبی که می‌تواند علاوه بر نیروی بدنی توان روانی بتمن را نیز به چالش بکشد، همین جوکر است.

نبوغ بالا در اجرای جنایات و توانایی‌هایی نظیر ساختن بمب و سلاح‌های گوناگون و همچنین طنز تلخ نهفته در ذات او، جوکر را تبدیل به شخصیتی ضد قهرمان ولی محبوب در دنیای کمیک کرد؛ تا جایی که می‌توان گفت گاه اگر محبوبیت او بیشتر از خود بتمن نباشد، کمتر نیست. البته جوکر این محبوبیت خود را تا حدی نیز وامدار نمایشی است که بازیگران از وی به اجرا گذاشته اند، به طوری که حتی در میان آن دسته از سینما دوستانی که ارتباط چندانی با فیلم‌ها و داستان‌های کمیک ندارند به لطف این بازیگران جوکر شخصیتی محبوب محسوب می‌شود.

۱٫ سزار رومرو : سریال بتمن (از ۱۹۶۶ تا ۱۹۶۸)

در سینما و تلویزیون افراد زیادی نظیر مارک همیل و لری استورچ و… با به عهده گرفتن صدا پیشگی این ضد قهرمان محبوب کارهای به یاد ماندنی را به یادگار گذاشته اند. ولی نخستین حضور یک بازیگر در نقش جوکر به سال‌های پایانی دهه شصت بر می‌گردد که سزار رومرو در مجموعه سریال‌های بتمن و هم چنین فیلمی‌که از آن سریال بر گرفته شده بود در نقش جوکر ظاهر شد. رومرو متولد ۱۹۰۷ بود تا پیش از سریال بتمن نیز چهره ای شناخته شده در سینما و تلویزیون به حساب می‌آمد؛ مثلا در سریال زورو نیز ایفای نقش کرده بود.

این بازیگر قد بلند با سبیلی که معروف وی بود معمولا در وسترن‌ها و در نقش عاشق پیشه‌ها لاتین ظاهر می‌شد که البته بیشتر آن‌ها تا حدودی کمدی و طنز بودند، تا اینکه نقش جوکر در سربال به وی پیشنهاد شد. فیزیک بدنی رومرو برای این نقش مناسب بود، از طرف دیگر رومرو توانسته بود آن وجه دلقک گونه جوکر را به خوبی درک کرده و به مخاطب نیز القا کند. جوکر در این سریال، بیش از آن که همان شخص شناخته شده جامعه ستیز که به فکر آزار جامعه و ایجاد وحشت میان مردم باشد، به فکر تسویه حساب شخصی با بتمن و رابین است.

بدین ترتیب در بیشتر قسمت‌های سریال به جای نمایش یک شخصیت جامعه ستیز، تاکید بر تقابل میان جوکر و بتمن به عنوان قهرمان و ضد قهرمان بوده است؛ مثل به بند کشیده شدن جوکر توسط بتمن یا فرار او از زندان. در کل رومرو در بیش از بیست اپیزود ایفاگر نقش جوکر بود. او برای ایفای این نقش حاضر به تراشیدن سبیل کذایی خود نشد، لذا گریمورها مجبور بودند آن را به هر مقدار از گریم که لازم باشد بپوشاند که البته گاهی در بعضی نماهای کلوز آپ قابل مشاهده است.

به هر حال باید در نظر گرفت که این اولین نمایش جوکر بوده و رسانه آن نیز یک سریال تلویزیونی، ضمن آن که یقینا انتظارات مخاطب از بازی‌های بسیار متفاوت از آن چه امروز می‌دانیم بوده است. همچنین نکته مثبت در این سریال نزدیکی بسیار گریم، لباس‌ها و به طور کلی نمایش رومرو از شخصیت جوکر به داستان‌های کمیک بوده است.

۲٫ جک نیکلسون : بتمن (۱۹۸۹)

از سال ۱۹۶۸ تا ۱۹۸۹ که بتمن برتون ساخته شد انیمیشن‌های زیادی از بتمن به نمایش در آمد. اما نخستین بازی که جوکر بر پرده نقره ای سینما ظاهر شد در فیلم بتمن ساخته تیم برتون بود. وقتی تیم برتون بخواهد فیلی بسازد، احتمال آن که فانتزی باشد بسیار بالاست. بدین ترتیب او گزینه ای مناسب برای کارگردانی بتمن نیز می‌باشد. او ابتدا برای نقش بتمن مایکل کیتن را انتخاب کرد، سپس برای ایفای نقش جوکر به سراغ جک نیکلسون رفت.

هر چند که همه چیز به همین سادگی اتفاق نیفتاد. برتون با تهیه کنندگان مشکلات زیادی داشت که انتخاب بازیگران در راس آن‌ها بود. برای نقش جوکر گزینه‌های زیادی چون دیوید بویی، جیمز وودز و تیم کاری مد نظر تهیه کنندگان بودند که البته تیم کاری گزینه دوم خود برتون هم بود به هر حال برتون توانست حرف خود برای بازی جک نیکلسون را به کرسی بنشاند، اما او باید شخص نیکلسون را نیز راضی می‌کرد.

پذیرش شرایط مد نظر جک نیکلسون برای کمپانی کمی‌سخت بود؛ آنها حتی برای تحریک نیکلسون با رابین ویلیمامز نیز مذاکره کردند. اما در نهایت با دستمزد بالا و تقویم کاری در خواستی نیکلسون موافقت شد و حتی او را در سود آتی حاصل از فروش فیلم شریک کردند و دین ترتیب نیکلسون لباس جوکر را به تن کرد.

در نگاه اول ظاهرا نیکلسون از جوکر چاق تر و اندکی قد کوتاه تر است، اما فراموش نکنیم که مهم ترین ویژگی جوکر وضعیت روانی و خنده‌های تلخ و ترسناک اوست. حالا یک بار واکنش‌های نیکلسون را در فیلم‌هایی مثل ایزی رایدر، دیوانه از قفس پرید، محله چینی‌ها و درخشش به یاد بیاورید، مثلا همان صحنه ای در درخشش که نیکلسون با خنده‌های جنون آمیزش تبر به دست به جان در می‌افتد و نیکلسون که به یقین یکی از تواناترین بازیگران تاریخ سینماست، برای بازی در نقش شخصیت‌های متفاوت، تاریک، روان پریش و جامعه ستیز عطش فراوانی دارد.

با شنیدن نام نیکلسون نخستین تصویری که در ذهن مخاطب ایجاد می‌شود شکل چشم و ابروی او و همچنین قهقهه‌هایش است، همچنین نیکلسون نشان داده علاوه بر جنون، در نمایش خونسردی و سنگدلی هم تبحر دارد؛ پس انتخاب او برای نقش جوکر به درستی انجام شده است.

خود نیکلسون نیز در مصاحبه ای با ام. تی. وی گفت که آشنایی او با بتمن و جوکر از همان دوران کودکی اش وجود داشته و گویی اصلا برای بازی در این نقش به دنیا آمده است و خود را فردی مناسب برای بازی در این نقش می‌داند. جک نیکلسون روزانه ساعت‌های طولانی را صرف منقبض کردن عضلات صورت خود می‌کرده تا بتواند حالات مختلف مورد نظر خود بازی جوکر را به دست آورد.

رنگ و فضای بتمن و شهر گاتهام برتون گرفته و تاریک است، تاریک تر از آنچه که بعدها نولان به نمایش گذاشت. در این میان، اما، جوکر نمایان است: کت بنفش، موهای سبز رنگ، چهره ای سفید با لب‌هایی به رنگ سرخ اغراق شده همگی وجهه ای اهریمنی تر به جوکر نیکلسون بخشیده است. در این فیلم بر خلاف رویه معمول در کمیک‌ها جوکر دارای نامی‌واقعی استک جک نیپیر.

او یکی از اعضای باند مافیاست و پس از یک درگیری با بتمن به درون یک مخزن مواد شیمیایی سقوط می‌کند تبدیل به جوکر می‌شود. جوکر به اذعان خود بسیار سرخوش تر از جک نیپیر است. این نسخه از جوکر از هوش و استعداد زیادی برخوردار بوده و به رغم روان نامتعادل خود اعتماد به نفس بسیار بالایی دارد، شوخ طبع است، هر چند که جک نیکلسون معتقد است این شوخی‌ها «بی مزه» هستند.

جوکر خود را هنرمندی قاتل معرفی می‌کند. او از کشتن قربانیان لذت می‌برد و حین کشتن آنها رقص و شادمانی می‌کند؛ همین طور یکی از سلاح‌های او نیز گازی است که خنده را بر لب‌های قربانیان بر جای می‌گذارد. این خنده‌های سادیسمی‌حتی در هنگام مرگ خود جوکر هم دیده می‌شود؛ گویی که او از خود مقوله مرگ لذت می‌برد. در این فیلم جوکر قاتل والدین بتمن نیز هست. اولین مواجهه جوکر و بتمن و همچنین رقص جوکر و ویکی ویل از سکانس‌های به یاد ماندنی این فیلم هستند.

۳٫ هیث لجر : شوالیه تاریکی (۲۰۰۸)

معرفی هیث لجر به عنوان بازیگر نقش جوکر برای پروژه بعدی بتمن تعجب و حتی خشم شماری از طرفداران مجموعه‌های بتمن را بر انگیخت؛ چرا که از یک سو لجر برای نقش جوکری که می‌بایست تهدید کننده بتمن باشد زیادی جوان و خوش چهره بود و از سوی دیگر گمانه زنی‌هایی برای حضور بزرگانی نظیر آدرین برودی در این نقش وجود داشت.

البته فراموش نکنیم که لجر پیش از آن نیز با بازی در فیلم‌هایی نظیر کوهستان برو کبک جایگاه خود را به عنوان جوانی آینده دار تثبیت کرده بود. به هر حال نولان از مدت‌ها قبل لجر را برای بازی در نقش جوکر نشان کرده و حال نوبت لجر جوان بود تا لیاقت خود را به همه ثابت کند.

همچنین نام جک نیکلسون به عنوان جوکر قبلی خود سایه ای بزرگ بود که لجر می‌بایست از زیر آن بیرون بیاید؛ البته جوکر لجر مسیری بسیار متفاوت از جوکر نیکلسون انتخاب کرد. مایکل کین نیز معتقد است که هر چند جک نیکلسون نمایشی زیبا از جوکر ارائه کرده اما این نمایش لجر است که بالاتر قرار می‌گیرد. از دید کین جوکر نیکلسون بیشتر دلقک است اما جوکر لجر به معنای واقعی یک روان گسیخته ترسناک به شمار می‌آید.

از آنجایی که لجر ماه‌ها قبل از شروع فیلم برداری برای این نقش انتخاب شده بود مدت‌ها فرصت داشت تا خود را از لحاظ جسمی‌و مهم تر از آن از لحاظ روانی آماده بازی کند. لجر رویه زندگی در انزوا را در پیش گرفت و به تنهایی در هتلی زندگی می‌کرد. به گفته خودش او در این مدت روزی دو ساعت می‌خوابید و توانست بسیاری از کمیک‌های بتمن و فیلم‌ها و… را تماشا کند.

برای رسیدن به خباثت جوکر هر منبعی را که مناسب می‌دید بررسی می‌کرد، در این مدت او بارها و بارها پرتقال کوکی کوبر یک را نگاه کرد تا بتواند از شخصیت‌هایی مثل الکس الهام بگیرد. لجر معتقد بود نوع خنده و صدای منحصر به فرد، رمز جذابیت و ترسناکی جوکر خواهد بود، لذا تلاش کرد که بتواند چنین شخصیتی را طراحی کند. به همین دلیل به روانکاوی روانی جوکر پرداخت و از نظریه‌های بی نظمی‌و آنارشیسم بهره گرفت. او همچنین در دفترچه ای وقایع این دوران خود را ثبت می‌کرد.

علاوه بر این‌ها هر چیزی که فکر می‌کرد از دید جوکر لذت بخش باشد، مثلا بم گذاری، ایدز و… را در دفترچه خود یادداشت می‌کرد. لجر آن قدر در شخصیت جوکر ذوب شده بود که حتی دو فیلم کوتاهی که جوکر در فیلم می‌فرستد را نیز خودش ساخت. هیث لجر جوکر خود را با این کلمات معرفی می‌کند: روان گسیخته، بی رحم و شیزوفرنیک.

در این فیلم برخلاف نسخه ۱۹۸۹ جوکر نام و نشانی مشخص ندارد و مخاطب، به جز مواردی جسته و گریخته که از لابلای حرف‌ها و خاطراتش درباره والدین و همسرش می‌شنویم، چیزی از او می‌داند.

اما کاملا مشخص است که این روان گسیختگی و جامعه ستیزی جوکر ریشه در گذشته او دارد؛ به همین دلیل است که به رغم استعداد و هوش بالا، دچار ضعف اعتماد به نفس است. این ضعف کاملا در ارتعاش صدا و لرزش لب‌های جوکر هویداست. جوکر تلاش می‌کند شکنندگی روحی خود را پشت قساوت، خشونت، و شوخی‌های عجیب خود پنهان کند. شوخی‌هایی که اگر چه برای خودش بامزه هستند و حکم تخلیه روانی دارند اما مخاطب را متعجب و شوکه می‌کنند.

مثلا در صحنه دیدار مافیا جوکر می‌خواهد خودکار روی میز را ناپدید کند و بعد می‌بینیم که او این کار با فرو کردن خودکار در سر یکی از حاضرین انجام می‌دهد، کاری که باعث میخکوب شدن سایر حضار در جلسه می‌شود. همان طور که گفتیم از میان دشمنان بتمن، جوکر تنها کسی بود که شاید گاهی کفه ترازو به سمتش می‌چربید، زیرا جوکر باهوش بالای خود همواره چند قدم جلوتر از سایرین از جمله بتمن بود.

یکی از نکات جالب نیز کنایه تضادی است که نام جوکر و دیالوگ کلیدی او یعنی «چرا این قدر جدی؟» با رفتار او دارد. بدین معنی که هر چند جوکر‌های قبلی درون مایه ای طنز داشته اند جوکر فعلی یک جانی ترسناک است.

این جوکر تنها به فکر رویارویی با بتمن نیست بلکه می‌خواهد سایه رعب و وحشت را بر سر مردم گاتهام بیافکند. جوکر حتی از آسیب دیدن و آسیب رساندن به خودش نیز ابایی نداشته و حتی از شکنجه شدن نیز نمی‌ترسد. جالب تر این که نولان در پاسخ به پرسش «چرا لجر؟» گفته بود که «چون او (لجر) از هیچ چیز نمی‌هراسد.»

مدت کوتاهی پس از پایان فیلم برداری بتمن: شوالیه تاریکی هیث لجر به علت مسمومیت ناشی از تداخل دارویی ناباورانه در گذشت. عده ای از جمله جک نیکلسون مشکلات ایجاد شده برای لجر مثل بی خوابی و افسردگی را ناشی از فرو رفتن در نقش سنگین جوکر می‌دانند.

جکی نیکلسون می‌گوید با آنکه وی بازیگری با تجربه بوده، رها شدن از قالب جوکر برایش به آسانی انجام نشده و مدت‌ها طول کشیده است. حال آن که لجر بازیگری جوان است و مدت‌ها خود را وقف فرو رفتن در عمق قالب جوکر کرده است. به هر ترتیب پایان بتمن با موفقیت خیره کننده آن در گیشه همراه شد؛ موفقیتی که خیلی‌ها آن را بیشتر مدیون جوکر می‌دانند تا بتمن.

شوالیه تاریکی هم چنین توانست نگاه مثبت منتقدین را متوجه خود کند و هیث لجر پس از مرگ موفق به دریافت اسکار نقش مکمل شد. نولان می‌گوید که هر چند دیدن بازی لجر در مراحل تدوین فیلم یعنی هنگامی‌که لجر دیگر زنده نبود از لحاظ احساسی برای وی دشوار بوده اما او خوشحال است که شانس همکاری با لجر را داشته.

۴٫ جرد لتو : جوخه انتحار (۲۰۱۶)

وقتی لجر به عنوان جوکر معرفی شد عده ای معتقد بودند که جک نیکلسون آن چنان سطح معیارهای جوکر را بالا برده است که دسترسی به آن برای بازیگری در حد و اندازه‌های هیث لجر دشوار است.

اما لجر با نمایش خود نشان داد که به دنبال رسیدن به آن استانداردها نیست؛ بلکه حال خود اوست که قلمرویی جدید ایجاد کرده و سطحی بالاتر از معیارها را ارائه می‌دهد. حالا حدود هشت سال از آن روزها گذشته و همین نگرانی درباره جوکر «جرد لتو» وجود دارد. لجر مسیری متفاوت از نیکلسون در پیش گرفت و لتو هم به همان ترتیب برای خود این حق را قائل شده تا مسیری متفاوت از پیشینیان را بپیماید.

خود لتو نیز ضمن تمجید از بازی لجر آن را دست نیافتنی می‌خواند و البته مسیر پیش روی خود را متفاوت از لجر بیان می‌کند؛ زیرا معتقد است شخصیت جوکر ابعاد گوناگونی دارد و هر کدام از نسخه‌های قبلی روی قسمت‌هایی از این شخصیت تمرکز کرده اند.

این که لتو تا چه حد موفق به انجام این مهم شده به باز خوردهای مخاطبین و متقدین بستگی دارد اما بررسی سابقه کاری او و نقش‌هایی متفاوت و عجیبی که در فیلم‌هایی مثل باشگاه مصرف کنندگان دالاس و مرثیه ای برای یک رویا و… داشته است نوید بخش نمایشی خیره کننده از لتو است.

لتو از جمله بازیگرانی است که معمولا تمایل به بازی در فیلم‌هایی تاریک و تلخ دارد. دلیل دیگر، بالا رفتن انتظار مخاطبین از لتو طی چند سال اخیر است. او برای آخرین فیلم خود موفق به دریافت اسکار شد و در آن فیلم نشان داد که برای القای خود به مخاطب از هیچ کوششی فرو گذار نخواهد کرد. لتو برای آماده سازی خود به منظور بازی در نقش جوکر تصاویر و ویدیو‌هایی از خشونت‌های افراطی دیده است که به گفته خودش در وهله اول این پرسش شوجود دارد که آیا اصلا اسنان مجاز به دیدن این تصاویر است یا خیر!

التو پس از مدتی که متوجه تاثیرات ناخوشایند این فیلم‌ها بر روان خود می‌شود از ادامه دیدن چنین تصاویری خودداری می‌کند. هم چنین از پشت صحنه فیلم حرف‌هایی شنیده می‌شود که لتو برای خو گرفتن به جوکر و همچنین ترساندن دیگران کارهایی از جمله فرستادن اشیا عجیب و نامه‌های تهدید آمیز می‌کرده که باعث منفور شدن شخصیت خود نزد سایر شخصیت‌ها بشود.

در نهایت با توجه به تصاویری که این روزها از گریم سنگین لتو از دندان‌های فلزی و خالکوبی‌ها تا رنگ چشم و موی سبز می‌بینیم و همچنین گزارش‌هایی که از سفر روانی لتو به دنیای جوکر لتو در جوخه انتحار اگر بهتر از قبلی‌های نباشد، پایین تر نخواهد بود.

منبع : دوفصل